Καλή χρονιά!
Διαλέξαμε για την επόμενη φορά ΔΥΟ βιβλία, το ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ, των Καστοριάδη και Κον-Μπεντιτ, από τις εκδόσεις Κέδρος, και μια που έρχονται και γιορτές, και ένα μυθιστόρημα, το UBIK του Φίλιπ Ντικ, από τις εκδόσεις Τόπος.
Η επόμενη συνάντηση της λέσχης μας θα γίνει την ΔΕΥΤΕΡΗ Πέμπτη του μήνα Ιανουαρίου, εκτάκτως λόγω εορτών, δηλαδή στις 12.1.12 (Ολυμπιάδα, 20.30).
Παρασκευή 2 Δεκεμβρίου 2011
Υπερπληθυσμός και Κοινωνική Οικολογία
Συζητήσαμε το Μύθο του Υπερπληθυσμού και την Κοινωνική Οικολογία του Bookchin σε «διάλογο» με την συνέντευξη του Καστοριάδη που τιτλοφορείται «Η Επαναστατική Δύναμη της Οικολογίας» που είχε δώσει το 1993 στο γαλλικό περιοδικό «Πράσινος Πλανήτης». Το ίδιο το ζήτημα του υπερπληθυσμού δεν μας απασχόλησε τόσο, αφού η ομήγυρη συμφώνησε με τα επιχειρήματα του βιβλίου, ότι δεν υπάρχει πραγματικό πρόβλημα υπερπληθυσμού στον πλανήτη, τουλάχιστον σίγουρα όχι όσον αφορά τους φυσικούς πόρους της γης (με κριτήριο την διάθεσή τους, ανεξάρτητα από τους τρόπους με τους οποίους το ανθρώπινο είδος τους χρησιμοποιεί), αλλά τίθεται ως πρόβλημα με σκοπό τον έλεγχο των γεννήσεων, δηλαδή, τον έλεγχο των ανθρώπινων κοινωνιών (εννοείται, των γεννήσεων των ασθενέστερων ανθρώπων επί της γης, αφού οι γεννήσεις των ισχυρότερων δεν ενοχλούν κανέναν).
Αναφερθήκαμε σε μια «φάλτσα» λίγο εκκίνηση της επιχειρηματολογίας του Μπούκτσιν στην «Κοινωνική Οικολογία» όπου αφήνεται να εννοηθεί ότι κάποτε στην ανθρώπινη ιστορία έχει ίσως υπάρξει κοινωνία που ζούσε με πιο αρμονικό τρόπο μέσα στη φύση – συνυπήρχε δηλαδή με αυτήν – απ’ ότι εμείς σήμερα, όχι επειδή αμφισβητούμε ότι πράγματι μια τέτοια κοινωνία υπήρξε, αλλά θεωρώντας ότι δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει σημείο αναφοράς για να αναπτυχθεί η θεωρία της οικολογίας – ή, μάλλον, καλύτερα, οποιαδήποτε θεωρία οποιασδήποτε οικολογίας (αφού κατά κοινή ομολογία υπάρχουν πολλές διαφορετικές θεωρήσεις μέσα στο κίνημα της οικολογίας, πέρα από το «δίπολο» κοινωνική οικολογία – βαθιά οικολογία, που εξετάζει ο Μπούκτσιν στο βιβλίο του). Δεν χρειάζεται να έχει υπάρξει ένας ιδανικός κόσμος ο οποίος «έπεσε στην αμαρτία» της υπερεκμετάλλευσης της γης κτλ – αρκεί η διανοητική αυτή θέση να είναι επίτευγμα ενός ώριμου πολιτισμού, ή τουλάχιστον κάποιων διανοούμενών του.
Στο σημείο αυτό τέθηκε το ερώτημα, μήπως τυχόν είναι τεχνητό το ζητούμενο να θέλουμε να είμαστε οικολόγοι, δηλαδή να προσεγγίζουμε τον «αυτό-περιορισμό» του Καστοριάδη, εάν ισχύει ότι «η φύση» του ανθρώπου είναι να εξαπλώνεται, όπως άλλωστε είναι και «η φύση» του κάθε οργανισμού που είχε κάποτε την τύχη να μελετηθεί σε εργαστηριακές συνθήκες, δηλαδή, με αφαίρεση των οποιωνδήποτε τυχόν εχθρών ή εμποδίων (σε συνθήκες χωρίς κινδύνους όλοι οι οργανισμοί που έχουν μελετηθεί τείνουν να εξαπλωθούν ραγδαία). Δεν διαφέρει δηλαδή το ανθρώπινο ζώο σε αυτό. Η διαφοροποίησή του από τα άλλα είδη είναι το πρόβλημα που δημιουργείται με την κατά παράδοση στους ανθρώπινους πολιτισμούς ιεραρχική οργάνωση των κοινωνιών του, που είναι πρόβλημα πολιτικό. Φαίνεται δηλαδή ότι μια κοινωνία οικολογίας μπορεί να πραγματωθεί μάλλον σε συνθήκες αναρχίας – αυτό εντοπίζει και ο Μπούκτσιν, και γι αυτό στράφηκε σε αναρχοσοσιαλιστικές θεωρήσεις ήδη από την δεκαετία του 1960 για να διαμορφώσει και τις δικές του θέσεις. Χαρακτηριστικά, η ελληνική βικιπαιδεία αναφέρει:
«Κοινωνική οικολογία ονομάζεται η προσέγγιση εκείνη του οικολογικού κινήματος που θεωρεί ότι οι αιτίες των προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα το φυσικό περιβάλλον (π.χ. η κλιματική αλλαγή, η περιβαλλοντική ρύπανση κλπ) είναι κοινωνικές, δηλαδή οφείλονται στο επικρατές σήμερα κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό σύστημα, τον καπιταλισμό, ή και στον μαρξιστικό - λενινιστικό κομμουνισμό, όπως αυτός εφαρμόστηκε στις λαϊκές δημοκρατίες κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα υπό τη μορφή «δικτατορίας του προλεταριάτου». Η κοινωνική οικολογία, όπως και οι άλλες τάσεις του οικολογικού κινήματος, αναδύθηκε μέσα από τα νέα κοινωνικά κινήματα της δεκαετίας του 1960.
Η κοινωνική οικολογία εντάσσεται ιδεολογικά στον πράσινο αναρχισμό και αποτελεί σήμερα μία από τις βασικές και περισσότερο στέρεα θεωρητικά θεμελιωμένες κατευθύνσεις του. Ωστόσο, πολλές από τις ιδέες της τις ενστερνίζονται και ομάδες της ευρύτερης Αριστεράς. Μέσω του έργου του Μάρεϊ Μπούκτσιν, κύριου θεωρητικού της κοινωνικής οικολογίας μετά τη δεκαετία του 1960, η τελευταία έχει συνδεθεί με τη δική του εκδοχή ελευθεριακού σοσιαλισμού, τον ελευθεριακό κοινοτισμό.»
Μια ακόμα διαφορά του ανθρώπινου από τα μη ανθρώπινα ζώα είναι ότι ο άνθρωπος, στους σύγχρονους τουλάχιστον πολιτισμούς, έχει συνείδηση της ικανότητάς του να καταστρέφει τους φυσικούς πόρους, αλλά και συνείδηση της ικανότητάς του να μεταβάλλει τα πράγματα προς την κατεύθυνση μιας ουτοπίας. Επίσης έχει συνείδηση του ότι μπορεί να αφανίσει ένα άλλο είδος, ή ότι μπορεί να το προστατέψει από την εξαφάνιση με εκούσιες δράσεις.
Αναζητώντας, εμείς, οικολογικού τύπου κοινωνίες στους σύγχρονους πολιτισμούς αναφερθήκαμε στις λεγόμενες «οικοκοινότητες» - οι οποίες όμως είναι συνειδητή επιλογή των ανθρώπων που τις δημιουργούν, δεν πρόκειται δηλαδή για μια εξέλιξη κοινωνικής δομής από προγενέστερη πιο ανώριμη φάση. Αν ο πληθυσμός σε μια οικοκοινότητα αυξανόταν πολύ, δεν ξέρουμε αν θα συνέχιζε να λειτουργεί με τον ίδιο «οικολογικό» και αυτοδιαχειριζόμενο τρόπο. Η ανάγκη (λόγω έλλειψης φυσικών πόρων, για παράδειγμα) φαίνεται να είναι η κινητήριος δύναμη για την λειτουργία τέτοιων κοινοτήτων. Η ευημερία φαίνεται μάλλον να οδηγεί στην οκνηρία, όπου το άτομο τεμπελιάζει αρκετά για να «αυτό-περιοριστεί» και τείνει να παραβιάσει τους «κανόνες» μιας τέτοιας κοινότητας.
Αναφερθήκαμε σε ορισμένα πειράματα που εξετάζουν τη συμπεριφορά ζώων, τα οποία δείχνουν ότι σε πολλές ομάδες ένα άτομο φαίνεται να είναι πιο ισχυρό ή δυνατό (με την έννοια της ενεργητικότητας και της αποτελεσματικότητας στην εκτέλεση κάποιων δράσεων), όμως, αυτή η ιδιότητά του δεν φαίνεται να εγκαθιδρύει μια κυριαρχική ιεραρχία ανάμεσα στα ζώα της ομάδας, αντιθέτως, η δράση του ικανού ζώου δίνει τη δυνατότητα στα υπόλοιπα να τραφούν, ενώ αν το δυνατό απουσιάσει, κάποιο άλλο θα αναλάβει το ρόλο του ατόμου, για παράδειγμα, που φέρνει φαγητό στα υπόλοιπα ζώα. Ίσως λοιπόν ο ρόλος αυτός υπάρχει και στις κοινωνίες άλλων ζώων, όμως χρησιμοποιείται με άλλο στόχο και όχι την κυριαρχία ανθρώπου επί ανθρώπου ως αυτοσκοπό. Ίσως αυτά τα επιτεύγματα που θεωρούμε ότι έχουν εμφανιστεί σε ώριμους ανθρώπινους πολιτισμούς (δηλαδή η απάλειψη των κυριαρχικών δομών και των ιεραρχικών σχέσεων) να μην είναι παρά βιολογικές επιταγές…
Μήπως λοιπόν μια θεωρία οικολογίας να είναι απλώς μια ηθική στάση ενός προσώπου και όχι μια έκφραση μιας κοινωνικής εξέλιξης? Ή μήπως αν συνεργαστούν πολλοί άνθρωποι με την ίδια ηθική έχουμε τελικά μια οικολογική κοινωνία? Λέει ο Καστοριάδης «Δεν βλέπω κανένα φιλόσοφο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο θεμελιωτής της οικολογίας. Σίγουρα υπάρχει, μεταξύ των Άγγλων, Γερμανών και Γάλλων Ρομαντικών, μία «Αγάπη της φύσης». Αλλά η οικολογία δεν είναι «η αγάπη της φύσης». Είναι η αναγκαιότητα του αυτό-περιορισμού (δηλαδή, η αληθινή ελευθερία) του ανθρωπίνου είδους σε σχέση με τον πλανήτη πάνω στον οποίο, από τύχη, υπάρχει και τον οποίο έχει βαλθεί να καταστρέψει. Από την άλλη πλευρά, σίγουρα κάποιος μπορεί να βρει σε διάφορες φιλοσοφίες αυτή την υπεροψία, αυτή την ύβρη, όπως έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, την υπερβολική οίηση ή την προπετή υπερβολή, οι οποίες ενθρονίζουν τον άνθρωπο στη θέση του «άρχοντα και κυρίου της φύσης» — ένας ισχυρισμός που είναι στην πραγματικότητα εντελώς γελοίος. Δεν είμαστε καν άρχοντες αυτού που εμείς θα κάνουμε, ξεχωριστά, αύριο ή σε μερικές βδομάδες. Όμως, η Ύβρις πάντα προκαλεί τη Νέμεση, την τιμωρία, και αυτό είναι που διακινδυνεύουμε να συμβεί σε εμάς.»
Δηλαδή, είναι η οικολογία ένα σύστημα ηθικών αξιών ή ένα κοινωνικό/πολιτικό κίνημα? Εξ άλλου, μήπως συμβαίνει τελικά οι πολιτισμοί να μην ωριμάζουν (όσον αφορά τις ηθικές στάσεις των ανθρώπων), αλλά απλώς να εμφανίζονται πάνω στον πλανήτη σε τυχαία σειρά και με τυχαίους συνδυασμούς, τόσο τυχαίους και με την ίδια πιθανότητα να εμφανιστούν, ίσως και περισσότερες από μία φορές, που μετά από ορισμένα χρόνια να ξαναβρεθούμε εμείς οι ίδιοι πάλι εδώ να κάνουμε τις ίδιες συζητήσεις? Κάτι τέτοιο είχε γράψει ο Καζαντζάκης, κάτι τέτοιο αφήσαμε κι εμείς να αιωρείται στον αέρα χωρίζοντας το βράδυ.
Αναφερθήκαμε σε μια «φάλτσα» λίγο εκκίνηση της επιχειρηματολογίας του Μπούκτσιν στην «Κοινωνική Οικολογία» όπου αφήνεται να εννοηθεί ότι κάποτε στην ανθρώπινη ιστορία έχει ίσως υπάρξει κοινωνία που ζούσε με πιο αρμονικό τρόπο μέσα στη φύση – συνυπήρχε δηλαδή με αυτήν – απ’ ότι εμείς σήμερα, όχι επειδή αμφισβητούμε ότι πράγματι μια τέτοια κοινωνία υπήρξε, αλλά θεωρώντας ότι δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει σημείο αναφοράς για να αναπτυχθεί η θεωρία της οικολογίας – ή, μάλλον, καλύτερα, οποιαδήποτε θεωρία οποιασδήποτε οικολογίας (αφού κατά κοινή ομολογία υπάρχουν πολλές διαφορετικές θεωρήσεις μέσα στο κίνημα της οικολογίας, πέρα από το «δίπολο» κοινωνική οικολογία – βαθιά οικολογία, που εξετάζει ο Μπούκτσιν στο βιβλίο του). Δεν χρειάζεται να έχει υπάρξει ένας ιδανικός κόσμος ο οποίος «έπεσε στην αμαρτία» της υπερεκμετάλλευσης της γης κτλ – αρκεί η διανοητική αυτή θέση να είναι επίτευγμα ενός ώριμου πολιτισμού, ή τουλάχιστον κάποιων διανοούμενών του.
Στο σημείο αυτό τέθηκε το ερώτημα, μήπως τυχόν είναι τεχνητό το ζητούμενο να θέλουμε να είμαστε οικολόγοι, δηλαδή να προσεγγίζουμε τον «αυτό-περιορισμό» του Καστοριάδη, εάν ισχύει ότι «η φύση» του ανθρώπου είναι να εξαπλώνεται, όπως άλλωστε είναι και «η φύση» του κάθε οργανισμού που είχε κάποτε την τύχη να μελετηθεί σε εργαστηριακές συνθήκες, δηλαδή, με αφαίρεση των οποιωνδήποτε τυχόν εχθρών ή εμποδίων (σε συνθήκες χωρίς κινδύνους όλοι οι οργανισμοί που έχουν μελετηθεί τείνουν να εξαπλωθούν ραγδαία). Δεν διαφέρει δηλαδή το ανθρώπινο ζώο σε αυτό. Η διαφοροποίησή του από τα άλλα είδη είναι το πρόβλημα που δημιουργείται με την κατά παράδοση στους ανθρώπινους πολιτισμούς ιεραρχική οργάνωση των κοινωνιών του, που είναι πρόβλημα πολιτικό. Φαίνεται δηλαδή ότι μια κοινωνία οικολογίας μπορεί να πραγματωθεί μάλλον σε συνθήκες αναρχίας – αυτό εντοπίζει και ο Μπούκτσιν, και γι αυτό στράφηκε σε αναρχοσοσιαλιστικές θεωρήσεις ήδη από την δεκαετία του 1960 για να διαμορφώσει και τις δικές του θέσεις. Χαρακτηριστικά, η ελληνική βικιπαιδεία αναφέρει:
«Κοινωνική οικολογία ονομάζεται η προσέγγιση εκείνη του οικολογικού κινήματος που θεωρεί ότι οι αιτίες των προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα το φυσικό περιβάλλον (π.χ. η κλιματική αλλαγή, η περιβαλλοντική ρύπανση κλπ) είναι κοινωνικές, δηλαδή οφείλονται στο επικρατές σήμερα κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό σύστημα, τον καπιταλισμό, ή και στον μαρξιστικό - λενινιστικό κομμουνισμό, όπως αυτός εφαρμόστηκε στις λαϊκές δημοκρατίες κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα υπό τη μορφή «δικτατορίας του προλεταριάτου». Η κοινωνική οικολογία, όπως και οι άλλες τάσεις του οικολογικού κινήματος, αναδύθηκε μέσα από τα νέα κοινωνικά κινήματα της δεκαετίας του 1960.
Η κοινωνική οικολογία εντάσσεται ιδεολογικά στον πράσινο αναρχισμό και αποτελεί σήμερα μία από τις βασικές και περισσότερο στέρεα θεωρητικά θεμελιωμένες κατευθύνσεις του. Ωστόσο, πολλές από τις ιδέες της τις ενστερνίζονται και ομάδες της ευρύτερης Αριστεράς. Μέσω του έργου του Μάρεϊ Μπούκτσιν, κύριου θεωρητικού της κοινωνικής οικολογίας μετά τη δεκαετία του 1960, η τελευταία έχει συνδεθεί με τη δική του εκδοχή ελευθεριακού σοσιαλισμού, τον ελευθεριακό κοινοτισμό.»
Μια ακόμα διαφορά του ανθρώπινου από τα μη ανθρώπινα ζώα είναι ότι ο άνθρωπος, στους σύγχρονους τουλάχιστον πολιτισμούς, έχει συνείδηση της ικανότητάς του να καταστρέφει τους φυσικούς πόρους, αλλά και συνείδηση της ικανότητάς του να μεταβάλλει τα πράγματα προς την κατεύθυνση μιας ουτοπίας. Επίσης έχει συνείδηση του ότι μπορεί να αφανίσει ένα άλλο είδος, ή ότι μπορεί να το προστατέψει από την εξαφάνιση με εκούσιες δράσεις.
Αναζητώντας, εμείς, οικολογικού τύπου κοινωνίες στους σύγχρονους πολιτισμούς αναφερθήκαμε στις λεγόμενες «οικοκοινότητες» - οι οποίες όμως είναι συνειδητή επιλογή των ανθρώπων που τις δημιουργούν, δεν πρόκειται δηλαδή για μια εξέλιξη κοινωνικής δομής από προγενέστερη πιο ανώριμη φάση. Αν ο πληθυσμός σε μια οικοκοινότητα αυξανόταν πολύ, δεν ξέρουμε αν θα συνέχιζε να λειτουργεί με τον ίδιο «οικολογικό» και αυτοδιαχειριζόμενο τρόπο. Η ανάγκη (λόγω έλλειψης φυσικών πόρων, για παράδειγμα) φαίνεται να είναι η κινητήριος δύναμη για την λειτουργία τέτοιων κοινοτήτων. Η ευημερία φαίνεται μάλλον να οδηγεί στην οκνηρία, όπου το άτομο τεμπελιάζει αρκετά για να «αυτό-περιοριστεί» και τείνει να παραβιάσει τους «κανόνες» μιας τέτοιας κοινότητας.
Αναφερθήκαμε σε ορισμένα πειράματα που εξετάζουν τη συμπεριφορά ζώων, τα οποία δείχνουν ότι σε πολλές ομάδες ένα άτομο φαίνεται να είναι πιο ισχυρό ή δυνατό (με την έννοια της ενεργητικότητας και της αποτελεσματικότητας στην εκτέλεση κάποιων δράσεων), όμως, αυτή η ιδιότητά του δεν φαίνεται να εγκαθιδρύει μια κυριαρχική ιεραρχία ανάμεσα στα ζώα της ομάδας, αντιθέτως, η δράση του ικανού ζώου δίνει τη δυνατότητα στα υπόλοιπα να τραφούν, ενώ αν το δυνατό απουσιάσει, κάποιο άλλο θα αναλάβει το ρόλο του ατόμου, για παράδειγμα, που φέρνει φαγητό στα υπόλοιπα ζώα. Ίσως λοιπόν ο ρόλος αυτός υπάρχει και στις κοινωνίες άλλων ζώων, όμως χρησιμοποιείται με άλλο στόχο και όχι την κυριαρχία ανθρώπου επί ανθρώπου ως αυτοσκοπό. Ίσως αυτά τα επιτεύγματα που θεωρούμε ότι έχουν εμφανιστεί σε ώριμους ανθρώπινους πολιτισμούς (δηλαδή η απάλειψη των κυριαρχικών δομών και των ιεραρχικών σχέσεων) να μην είναι παρά βιολογικές επιταγές…
Μήπως λοιπόν μια θεωρία οικολογίας να είναι απλώς μια ηθική στάση ενός προσώπου και όχι μια έκφραση μιας κοινωνικής εξέλιξης? Ή μήπως αν συνεργαστούν πολλοί άνθρωποι με την ίδια ηθική έχουμε τελικά μια οικολογική κοινωνία? Λέει ο Καστοριάδης «Δεν βλέπω κανένα φιλόσοφο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο θεμελιωτής της οικολογίας. Σίγουρα υπάρχει, μεταξύ των Άγγλων, Γερμανών και Γάλλων Ρομαντικών, μία «Αγάπη της φύσης». Αλλά η οικολογία δεν είναι «η αγάπη της φύσης». Είναι η αναγκαιότητα του αυτό-περιορισμού (δηλαδή, η αληθινή ελευθερία) του ανθρωπίνου είδους σε σχέση με τον πλανήτη πάνω στον οποίο, από τύχη, υπάρχει και τον οποίο έχει βαλθεί να καταστρέψει. Από την άλλη πλευρά, σίγουρα κάποιος μπορεί να βρει σε διάφορες φιλοσοφίες αυτή την υπεροψία, αυτή την ύβρη, όπως έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, την υπερβολική οίηση ή την προπετή υπερβολή, οι οποίες ενθρονίζουν τον άνθρωπο στη θέση του «άρχοντα και κυρίου της φύσης» — ένας ισχυρισμός που είναι στην πραγματικότητα εντελώς γελοίος. Δεν είμαστε καν άρχοντες αυτού που εμείς θα κάνουμε, ξεχωριστά, αύριο ή σε μερικές βδομάδες. Όμως, η Ύβρις πάντα προκαλεί τη Νέμεση, την τιμωρία, και αυτό είναι που διακινδυνεύουμε να συμβεί σε εμάς.»
Δηλαδή, είναι η οικολογία ένα σύστημα ηθικών αξιών ή ένα κοινωνικό/πολιτικό κίνημα? Εξ άλλου, μήπως συμβαίνει τελικά οι πολιτισμοί να μην ωριμάζουν (όσον αφορά τις ηθικές στάσεις των ανθρώπων), αλλά απλώς να εμφανίζονται πάνω στον πλανήτη σε τυχαία σειρά και με τυχαίους συνδυασμούς, τόσο τυχαίους και με την ίδια πιθανότητα να εμφανιστούν, ίσως και περισσότερες από μία φορές, που μετά από ορισμένα χρόνια να ξαναβρεθούμε εμείς οι ίδιοι πάλι εδώ να κάνουμε τις ίδιες συζητήσεις? Κάτι τέτοιο είχε γράψει ο Καζαντζάκης, κάτι τέτοιο αφήσαμε κι εμείς να αιωρείται στον αέρα χωρίζοντας το βράδυ.
Παρασκευή 4 Νοεμβρίου 2011
Συνάντηση Δεκεμβρίου 2011
Η συζήτηση για τον υπερπληθυσμό δεν έχει ολοκληρωθεί στην λέσχη μας, κρατάμε λοιπόν το "Μύθο του Υπερπληθυσμού" του Μάρεη Μπούκτσιν και διαβάζουμε επιπλέον και το μικρό εγχειρίδιο του ίδιου συγγραφέα "Τι είναι κοινωνική οικολογία" από τις εκδόσεις Βιβλιόπολις. Η επόμενη συνάντησή μας είναι Πέμπτη 1 Δεκεμβρίου στις 20.30.
Δευτέρα 10 Οκτωβρίου 2011
Συνάντηση Νοεμβρίου 2011
Στη συνάντηση του Νοεμβρίου [Πέμπτη 3/11/11 στις 20.30], πάντα στην Ολυμπιάδα [πλ. Ελευθερίας, Παπάγος] θα συζητήσουμε το βιβλίο "Ο μύθος του υπερπληθυσμού" του Μάρεη Μπούκτσιν, εκδ. Ελεύθερος Τύπος.
Κυριακή 9 Οκτωβρίου 2011
Η ζωή στο δάσος
Στις πρώτες φθινοπωρινές συναντήσεις η λ.ο.β. συζήτησε το βιβλίο του Thoreau καθώς και ποικίλα άλλα θέματα που αφορούν τον ευρύτερο χώρο της οικολογίας. Όσον αφορά το βιβλίο, δύο ήταν οι προσεγγίσεις μας: πρώτον, η λογοτεχνικότητα και το περιεχόμενό του. Το βιβλίο μοιάζει με ημερολόγιο, μοιάζει με τετράδιο στοχασμών, μοιάζει με αυτοβιογραφικό σημείωμα. Σε ορισμένα σημεία έχει συναισθηματικό ύφος, αλλού ο λόγος είναι περισσότερο δοκιμιακός και αποστασιοποιημένος. Πιο πολύ απ' όλους τους χαρακτηρισμούς, αυτός που επικράτησε στη συζήτησή μας ήταν ότι το βιβλίο Walden είναι στην ουσία ένα απάνθισμα ιδεών, που επικρίνουν τις πλευρές της επερχόμενης εκβιομηχάνισης της κοινωνίας του συγγραφέα (το βιβλίο γράφεται το 1854) (όπως π.χ. η απομάκρυνση του ανθρώπου από τη γη και τη φύση και οι συνέπειές της, η μαζικοποίηση της κατανάλωσης, οι αλλαγές στις ανθρώπινες σχέσεις που πλέον ορίζονται σχεδόν αποκλειστικά πάνω σε σχέσεις συμφερόντων, ή η νομιμοποίηση κάποιων συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων να αποφασίζουν και να ρυθμίζουν τον τρόπο ζωής και εκπολιτισμού όλων των υπολοίπων). Για πολλές από τις ιδέες του αυτές ο Thoreau θεωρείται ότι έχει προσφέρει με το βιβλίο του αυτό το πρώτο εγχειρίδιο οικολογικής σκέψης και πράγματι, η φρεσκάδα της γραφής του και η επικαιρότητα των επισημάνσεών του κάνουν το βιβλίο πολύ ευκολοδιάβαστο και σήμερα, παρά το κάπως "παλιομοδίτικο" ύφος του.
Η δεύτερη θεματολογία που απασχόλησε την ομάδα μας ήταν πώς κάποιος μπορεί σήμερα να ζήσει στην "άγρια φύση" (όπως προσεγγίσαμε τον ορισμό της παράλληλα με την γενικότερη "ιδέα της φύσης", την οποία συζητήσαμε πριν από μερικούς μήνες) και αν ο Thoreau πράγματι είχε ζήσει όπως ισχυρίζεται ότι έζησε, δηλαδή δύο συναπτά χρόνια σε ένα χωράφι μόνος του με καμία έξωθεν βοήθεια κτλ. Αν και συμφωνήσαμε όλοι ότι ένα κείμενο (θα έπρεπε να) αυτονομείται από το συγγραφέα του και να έχει τη δική του αξία, όποια κι αν είναι η δράση και η ζωή του συγγραφέα, ωστόσο το θέμα της επαναπροσέγγισης της πιο "φυσικής ζωής" αλλά και της ανεξαρτησίας από την ανάγκη για κατανάλωση και χρήση χρήματος είναι ενδιαφέρον και πολυδιάστατο (αναφέραμε και την περίπτωση ανθρώπων που σήμερα ζουν παρόμοιες "περιπέτειες" με αυτές του Walden ή επιχειρούν να ζήσουν με πλήρη αυτονομία ή χωρίς χρήματα - βλ. και το παράδειγμα που καταγράφεται στο documentary www.livingwithoutmoney.org ή "πώς να βγάλεις χρήματα, ζώντας χωρίς χρήματα"...).
Η συζήτηση συνεχίζεται....
Η δεύτερη θεματολογία που απασχόλησε την ομάδα μας ήταν πώς κάποιος μπορεί σήμερα να ζήσει στην "άγρια φύση" (όπως προσεγγίσαμε τον ορισμό της παράλληλα με την γενικότερη "ιδέα της φύσης", την οποία συζητήσαμε πριν από μερικούς μήνες) και αν ο Thoreau πράγματι είχε ζήσει όπως ισχυρίζεται ότι έζησε, δηλαδή δύο συναπτά χρόνια σε ένα χωράφι μόνος του με καμία έξωθεν βοήθεια κτλ. Αν και συμφωνήσαμε όλοι ότι ένα κείμενο (θα έπρεπε να) αυτονομείται από το συγγραφέα του και να έχει τη δική του αξία, όποια κι αν είναι η δράση και η ζωή του συγγραφέα, ωστόσο το θέμα της επαναπροσέγγισης της πιο "φυσικής ζωής" αλλά και της ανεξαρτησίας από την ανάγκη για κατανάλωση και χρήση χρήματος είναι ενδιαφέρον και πολυδιάστατο (αναφέραμε και την περίπτωση ανθρώπων που σήμερα ζουν παρόμοιες "περιπέτειες" με αυτές του Walden ή επιχειρούν να ζήσουν με πλήρη αυτονομία ή χωρίς χρήματα - βλ. και το παράδειγμα που καταγράφεται στο documentary www.livingwithoutmoney.org ή "πώς να βγάλεις χρήματα, ζώντας χωρίς χρήματα"...).
Η συζήτηση συνεχίζεται....
Τρίτη 12 Ιουλίου 2011
Ραντεβού το Σεπτέμβρη
Ραντεβού την Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου με το Walden, η ζωή στο δάσος, του D. Thoreau.
Καλό καλοκαίρι!
Καλό καλοκαίρι!
Θερινές αναγνώσεις
Από την ενδιαφέρουσα συζήτησή μας για τον Αναρχικό των Δύο Κόσμων αντιγράφουμε δύο αποσπάσματα που χαρακτηρίζουν την ουσία του προβληματισμού που αναπτύσσεται στο βιβλίο. Προόκειται για κομμάτια από ένα διάλογο που γίνεται στην Ανάρες, ανάμεσα στον Σεβέκ και τον φίλο του Μπενταπ, όταν συναντιούνται μετά από πολλά χρόνια που ο καθένας είχε ακολουθήσει διαφορετική πορεία.
[σ. 218] "Δεν έχουμε κυβέρνηση. Δεν έχουμε νόμους. Σύμφωνοι. Αλλά μου φαίνεται ότι οι ιδέες ποτέ δεν ελέγχονταν από νόμους ή κυβερνήσεις, ούτε καν στον Γιουράς. Αλλιώς πώς θα ήταν δυνατό να καταφέρει η Όντο να αναπτύξει τις δικές της? Πώς θα είχε γίνει ο οντονισμός παγκόσμιο κίνημα? Οι εξουσιαστές προσπάθησαν να τον συντρίψουν με τη βία και απέτυχαν. Δεν μπορείς να νικήσεις τις ιδέες καταπολεμώντας τις. Τις νικάς μόνο αγνοώντας τις. Αρνούμενος να σκεφτείς, αρνούμενος να αλλάξεις. Και αυτό ακριβώς κάνει η κοινωνία μας! Ο Σαμπούλ σε χρησιμοποιεί όταν μπορεί. Όταν δεν μπορεί, σε εμποδίζει να δημοσιεύσεις, να διδάξεις, ακόμα και να εργαστείς. Σωστά? Με άλλα λόγια, ασκεί μια εξουσία πάνω σου. Και από πού πηγάζει αυτή? Όχι από μια μεταμφιεσμένη αρχή, κάτι τέτοιο δεν υπάρχει. Όχι απ' τη διάνοιά του, ούτε κι αυτή υπάρχει. Πηγάζει απ' την έμφυτη δειλία του μέσου ανθρώπινου μυαλού. Πηγάζει απ' την κοινή γνώμη! Αυτή είναι η εξουσιαστική δομή στην οποία συμμετέχει και ξέρει να χρησιμοποιεί. Η ανομολόγητη και μη αποδεκτή κυβέρνηση που εξουσιάζει την οντονιανή κοινωνία και καταπνίζει τον ατομικό στοχασμό."
[σ. 220] 'Άκου αδελφέ", είπε τελικά ο Σεβέκ. "Δεν είναι η κοινωνία μας που καταστρέφει την ατομική δημιουργικότητα. Είναι η φτώχια της Ανάρες. Αυτός ο πλανήτης δεν είναι φτιαγμένος για να στηρίξει πολιτισμό. Αν δε βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον, αν δεν εγκαταλείψουμε τις προσωπικές μας φιλοδοξίες για χάρη του κοινού καλού, τίποτα, τίποτα σ' αυτό τον άγονο κόσμο δεν θα μπορέσει να σωθεί. Η ανθρώπινη αλληλεγγύη είναι η μόνη μας πηγή δύναμης."
"Η αλληλλεγγύη, μάλιστα! Ακόμα και στον Γιουράς όπου η τροφή πέφτει απ' τα δέντρα, ακόμα κι εκεί, η Όντο έλεγε ότι η αλληλεγγύη ήταν η μόνη μας ελπίδα. Όμως προδώσαμε αυτή την ελπίδα. Αφήσαμε τη συνεργασία να μετατραπεί σε υπακοή. Στον Γιουράς κυβερνάει μια μειοψηφία. Εδώ κυβερνάει μια πλειοψηφία. Αλλά είναι κυβέρνηση! Η κοινωνική συνείδηση δεν είναι πια κάτι το ζωντανό, είναι μια μηχανή, ένας μηχανισμός εξουσίας, ελεγχόμενος απ' τους γραφειοκράτες!"
[σ. 218] "Δεν έχουμε κυβέρνηση. Δεν έχουμε νόμους. Σύμφωνοι. Αλλά μου φαίνεται ότι οι ιδέες ποτέ δεν ελέγχονταν από νόμους ή κυβερνήσεις, ούτε καν στον Γιουράς. Αλλιώς πώς θα ήταν δυνατό να καταφέρει η Όντο να αναπτύξει τις δικές της? Πώς θα είχε γίνει ο οντονισμός παγκόσμιο κίνημα? Οι εξουσιαστές προσπάθησαν να τον συντρίψουν με τη βία και απέτυχαν. Δεν μπορείς να νικήσεις τις ιδέες καταπολεμώντας τις. Τις νικάς μόνο αγνοώντας τις. Αρνούμενος να σκεφτείς, αρνούμενος να αλλάξεις. Και αυτό ακριβώς κάνει η κοινωνία μας! Ο Σαμπούλ σε χρησιμοποιεί όταν μπορεί. Όταν δεν μπορεί, σε εμποδίζει να δημοσιεύσεις, να διδάξεις, ακόμα και να εργαστείς. Σωστά? Με άλλα λόγια, ασκεί μια εξουσία πάνω σου. Και από πού πηγάζει αυτή? Όχι από μια μεταμφιεσμένη αρχή, κάτι τέτοιο δεν υπάρχει. Όχι απ' τη διάνοιά του, ούτε κι αυτή υπάρχει. Πηγάζει απ' την έμφυτη δειλία του μέσου ανθρώπινου μυαλού. Πηγάζει απ' την κοινή γνώμη! Αυτή είναι η εξουσιαστική δομή στην οποία συμμετέχει και ξέρει να χρησιμοποιεί. Η ανομολόγητη και μη αποδεκτή κυβέρνηση που εξουσιάζει την οντονιανή κοινωνία και καταπνίζει τον ατομικό στοχασμό."
[σ. 220] 'Άκου αδελφέ", είπε τελικά ο Σεβέκ. "Δεν είναι η κοινωνία μας που καταστρέφει την ατομική δημιουργικότητα. Είναι η φτώχια της Ανάρες. Αυτός ο πλανήτης δεν είναι φτιαγμένος για να στηρίξει πολιτισμό. Αν δε βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον, αν δεν εγκαταλείψουμε τις προσωπικές μας φιλοδοξίες για χάρη του κοινού καλού, τίποτα, τίποτα σ' αυτό τον άγονο κόσμο δεν θα μπορέσει να σωθεί. Η ανθρώπινη αλληλεγγύη είναι η μόνη μας πηγή δύναμης."
"Η αλληλλεγγύη, μάλιστα! Ακόμα και στον Γιουράς όπου η τροφή πέφτει απ' τα δέντρα, ακόμα κι εκεί, η Όντο έλεγε ότι η αλληλεγγύη ήταν η μόνη μας ελπίδα. Όμως προδώσαμε αυτή την ελπίδα. Αφήσαμε τη συνεργασία να μετατραπεί σε υπακοή. Στον Γιουράς κυβερνάει μια μειοψηφία. Εδώ κυβερνάει μια πλειοψηφία. Αλλά είναι κυβέρνηση! Η κοινωνική συνείδηση δεν είναι πια κάτι το ζωντανό, είναι μια μηχανή, ένας μηχανισμός εξουσίας, ελεγχόμενος απ' τους γραφειοκράτες!"
Πέμπτη 9 Ιουνίου 2011
Θερινές αναγνώσεις της λέσχης
Η λέσχη μας θα συζητήσει το βιβλίο "Ο αναρχικός των δύο κόσμων" της Ούρσουλα Λε Γκεν και στην επόμενη συνάντηση, Πέμπτη 7 Ιουλίου. Επιπλέον, τους καλοκαιρινούς μήνες θα διαβάσει και το Walden, η ζωή στο δάσος του Thoreau, Κέδρος.
Η συνάντηση στις 4 Αυγούστου θα γίνει μόνο μετά από επικοινωνία των μελών της λέσχης που δεν είναι "διακοπές".
Επίσης, όσοι θέλουν μπορούν να δουν και το οικολογικού ενδιαφέροντος ντοκυμαντέρ
"taste the waste"
http://www.youtube.com/watch?v=Mvjb8p_ngwU&feature=youtu.be
Η συνάντηση στις 4 Αυγούστου θα γίνει μόνο μετά από επικοινωνία των μελών της λέσχης που δεν είναι "διακοπές".
Επίσης, όσοι θέλουν μπορούν να δουν και το οικολογικού ενδιαφέροντος ντοκυμαντέρ
"taste the waste"
http://www.youtube.com/watch?
Πέμπτη 12 Μαΐου 2011
συνάντηση ιουνίου
Επόμενη συνάντηση της λέσχης την Πέμπτη 2 Ιουνίου 2011 με το βιβλίο "Ο Αναρχικός των Δύο Κόσμων" [The Dispossessed: An Ambiguous Utopia] της Ούρσουλα Λε Γκεν, εκδόσεις Παρσέκ.
μάιος με παπαλάγκι
Οι λόγοι του φύλαρχου Τουιάβιι από το νησί Τιαβέα του νότιου Ειρηνικού.
Σύμφωνα με το βιβλίο, που έχει γράψει ο Εριχ Σόερμαν, Γερμανός ιεραπόστολος και λογοτέχνης, Παπαλάνγκι σημαίνει λευκός. Σ’ αυτούς τους λόγους του λοιπόν ο φύλαρχος Τουιάβιι ( από το σύμπλεγμα των νησιών Σαμόα) μιλάει για τη ζωή των λευκών ανθρώπων, όπως την παρατήρησε ο ίδιος σε ένα ταξίδι του στην Δυτική Ευρώπη, φιλοξενούμενος, συμπεραίνουμε από τα συμφραζόμενα, σε αστικά σπίτια Ευρωπαϊκών πρωτευουσών, εστιάζοντας στην απομάκρυνση του δυτικού ανθρώπου από τη φύση, στα δυτικά σπίτια σε πολυκατοικίες, στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο (όπου σημειώνει, σύμφωνα με τη δική μας ερμηνεία, ότι ο «εκμεταλλευόμενος» δεν είναι απαραιτήτως πιο ηθικός, απλώς δεν πρόλαβε να γίνει «εκμεταλλευτής»!). και πολλές άλλες συνήθειες του λευκού ανθρώπου, τις οποίες κρίνει αρνητικές, και με αφορμή αυτές προτρέπει τους δικούς του ανθρώπους, στα νησιά Σαμόα, να μην θελήσουν ποτέ να αντιγράψουν αυτόν τον τρόπο ζωής, χάνοντας την αυθεντικότητα του δικού τους.
Χαρακτηριστικά αποσπάσματα
«…..Στις καλύβες τώρα συμβαίνει να κατοικούν περισσότεροι άνθρωποι απ’ όσοι ζουν σ’ ένα μόνο χωριό της Σαμόας, και γι αυτό πρέπει κανείς να ξέρει ακριβώς το όνομα της Άιγκα (οικογένειας) που θέλει να επισκεφτεί. Γιατί κάθε Άιγκα έχει για τον εαυτό της ένα ιδιαίτερο μέρος του πέτρινου μπαούλου, ή επάνω ή κάτω ή στο κέντρο, αριστερά ή δεξιά ή στη μέση στη μέση. Και μια Άιγκα συχνά δεν ξέρει τίποτα απολύτως για τις άλλες, λες κα δεν τους χωρίζει μόνο ένας πέτρινος τοίχος, αλλά είναι σαν να βρίσκονται ανάμεσά τους η Μανόνο, η Απολίμα και η Σαβάι (νησιά της Σαμόας) και πολλές θάλασσες . Συχνά δεν ξέρουν τα ονόματά τους, κι αν συναντηθούν στην τρύπα της εισόδου, χαιρετιούνται μόλις και μετά βίας ή μουρμουρίζουν μέσα από τα δόντια τους κάτι στον άλλον σαν κάτι εχθρικά έντομα. Σαν να τους εξοργίζει το ότι είναι υποχρεωμένοι να ζουν τόσο κοντά ο ένας στον άλλον…….»
«Ο Παπαλάνγκι αγαπά πολύ το στρογγυλό μέταλλο και το βαρύ χαρτί, του αρέσει να βάζει στην κοιλιά του πολλά υγρά από σκοτωμένα φρούτα και κρέας από το γουρούνι και το μοσχάρι και από άλλα τρομερά ζώα, προπάντων όμως αγαπάει και αυτό που δεν πιάνεται και που όμως υπάρχει – το χρόνο. Κάνει πολλή φασαρία και λέει πολλές ανοησίες γι’ αυτόν. Παρόλο που ο χρόνος ποτέ δεν είναι περισσότερος απ’ όσο χωράει στο διάστημα μεταξύ ανατολής και δύσης του ήλιου, για τον Παπαλάνγκι ποτέ δεν είναι αρκετός….
Όλοι οι παρόντες στη συζήτηση δήλωσαν καχύποπτοι ως προς την αυθεντικότητα τού έργου: πολύ γραφικό αλλά και υπερβολικά εύστοχο στο χαρακτηρισμό του τρόπου ζωής των «Ευρωπαίων». Υπάρχουν πολλές συζητήσεις στο διαδίκτυο ως προς αυτό το θέμα, και οι περισσότεροι αμφισβητούν το ότι το βιβλίο έχει πράγματι γραφεί από το φύλαρχο, έστω και με την ερμηνεία του ιεραποστόλου, που υποτίθεται ότι ανέλαβε να το μεταγράψει και να το μεταφράσει . Σε κάθε περίπτωση παραμένει ένα ευχάριστο κείμενο, ιδίως για εφηβικές ηλικίες, στις οποίες μπορεί να λειτουργήσει ως ένα πολύ καλό πρώτο ανάγνωσμα που θα αμφισβητεί τα «δεδομένα» και τα στερεότυπα του καταναλωτικού πολιτισμού.
Δευτέρα 18 Απριλίου 2011
Συνάντηση Μαίου 2011
Η επόμενη συνάντησή μας θα γίνει την Πέμπτη 5/5/11 πάλι στις 8.30 το βράδυ πάλι στην Ολυμπιάδα, πάλι με την Ιδέα της Φύσης ΑΛΛΑ ΚΑΙ το βιβλίο "Ο Παπαλάγκι - Οι λόγοι του Φύλαρχου Τουιαβιι από τα νησιά Τιαβεα του Νοτίου Ειρηνικού", εκδόσεις Υψιλον.
«Η Ιδέα της Φύσης» - Σύνοψη της συζήτησης στη Λέσχη της 7/4/11
Πολλές οι συζητήσεις που «εμπνευστήκαμε» από την ανάγνωση του βιβλίου του Ιωσήφ Μποτετζάγια. Πολλές και οι εκκρεμότητες στις σκέψεις μας, τις προσωπικές και τις συλλογικές, πολλές οι ερωτήσεις και πολλές οι απορίες που ακόμα δεν έχουν βρει απάντηση, στην αναζήτηση ενός σύγχρονου ορισμού της ΦΥΣΗΣ και ενός σύγχρονου πλαισίου εννοιών μέσα στο οποίο μπορούμε να (ξαν)αρχίσουμε μια συζήτηση για τη σχέση μας με τη φύση – με όλες τις σημασίες της.
Οι κύριοι λόγοι των εκκρεμοτήτων αυτών είναι αφ’ ενός η έλλειψη ενός ξεκάθαρου και καλά εκφρασμένου σύγχρονου θεωρητικού (π.χ. φιλοσοφικού) πλαισίου που θα αποτυπώνει τη σχέση που έχει ο παγκοσμιοποιημένος άνθρωπος με την παγκοσμιοποιημένη φύση, δηλαδή, θα αποτυπώνει το δικό μας τώρα. Αφ ετέρου, η αμηχανία μας μπροστά στη συνειδητοποίηση πως έχουμε, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία μας, συλλογική επίγνωση των συνολικών καταστροφικών επεμβάσεων της ανθρώπινης συμπεριφοράς (σε επίπεδο ατόμου, κοινότητας, χώρας κτλ) πάνω στα οικο-συστήματα και γενικότερα στα συστήματα της φύσης, του πλανήτη, του κόσμου μας, καθώς και συλλογική συνείδηση της επείγουσας ανάγκης να ενεργήσουμε ώστε να περιορίσουμε / να παρεμποδίσουμε / να αναστρέψουμε τις συνέπειες αυτών των επεμβάσεων.
Ναι μεν θέλουμε να πάρουμε θέση στα ερωτήματα που προκύπτουν, ωστόσο περιοριζόμαστε από ερωτήματα όπως: πώς χρησιμοποιούμε σύγχρονο λεξιλόγιο και χάρτες εννοιών για να περιγράψουμε παλιότερες ανθρώπινες συμπεριφορές, άρα να έχουμε πλήρη εποπτεία της ιστορικής συνέχειας της στάσης του ανθρώπου (για παράδειγμα, πώς πραγματικά ξέρουμε «τι πίστευαν» οι πρωτόγονες κοινότητες?) Πώς μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με τη φύση, εννοώντας την «άγρια» φύση, σε αντιδιαστολή με την καλλιεργημένη φύση, όταν σήμερα όχι μόνον «άγρια φύση» δεν μπορούμε να συναντήσουμε στο περιβάλλον μας (κυρίως στο αστικό περιβάλλον) αλλά ακόμα και η καλλιεργημένη φύση υφίσταται τέτοια εντατική εκμετάλλευση που απέχει σημαντικά (και ουσιαστικά) από την «Αρκαδία» των φιλοσοφικών θέσεων που τεκμηριώνουν μια τέτοια (ιδανική/ειδυλλιακή/βουκολική) σχέση ανθρώπου-φύσης?
Έχουμε το βίωμα της υποβάθμισης, έχουμε την ενημέρωση για τις καταστροφές, έχουμε την πληροφόρηση για τους ανθρώπους που μπορούν να γίνουν συνοδοιπόροι μας, προσεγγίζουμε κάποιες γνώσεις για πιθανές λύσεις στα προβλήματα που έχουμε δημιουργήσει, μελετούμε τα διδάγματα και θέτουμε τα γνωσιολογικά ερωτήματα. Έχουμε άραγε και το λόγο? Μπορούμε να «δουλέψουμε» με τα εργαλεία της λογικής, παράλληλα με τα εργαλεία της εμπειρίας και του συναισθήματος, για να δημιουργήσουμε αυτό το νέο σύστημα εννοιών, που θα αντιστοιχεί πραγματικά και θα αντιπροσωπεύει τη σχέση ανθρώπου φύσης και τον τρόπο ορισμού, ελέγχου και υπέρβασής της? Μια νέα πρόταση που θα μας οδηγήσει σε μια πραγματικά νέα Ιδέα της Φύσης? Και πώς η διατύπωση της θέσης αυτής δεν θα παραμείνει στα πλαίσια μιας άποψης θεωρητικής, πώς (και πόσοι) άνθρωποι θα τη συμμεριστούν?
Πώς θα εκφράσουμε μια άποψη για τη φύση όταν δεν έχουμε την εμπειρία του βάθους του ωκεανού?
(Για την σύνοψη της συζήτησης και την κατά προσέγγιση καταγραφή μερικών από τα κύρια ερωτήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκειά της, Κατερίνα Χρυσανθοπούλου)
Και δυο λόγια για το ίδιο το βιβλίο, από το οπισθόφυλλό του και την εισήγηση που έγινε στη λέσχη μας:
Σε αυτά τα τρία βασικά ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει το βιβλίο. Ξεκινώντας από τους αρχαίους πολιτισμούς, τις μονοθεϊστικές θρησκείες της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής και φτάνοντας στα κελεύσματα του σύγχρονου περιβαλλοντικού κινήματος για επιστροφή στη φύση, ο συγγραφέας τοποθετεί τις αντιλήψεις των ανθρώπων για το περιβάλλον τους στην ιστορική τους διάσταση."
Οι αντιλήψεις για τη φύση που κατά καιρούς επικράτησαν εδράζονται στην άποψη πως η πρόσληψη του φυσικού περιβάλλοντος από τον άνθρωπο είναι «κοινωνικά διαμεσολαβημένη». Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια αποκλειστικά «κοινωνική κατασκευή» της φύσης (όπως υποστηρίζει η ακραία κονστρουκτιβιστική θέση). Η φύση όμως αποτελεί αναμφίβολα και αντικειμενική πραγματικότητα· το υποκειμενικό στοιχείο είναι ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτή από τον άνθρωπο. Είναι λοιπόν το περιβάλλον μια πολιτισμική κατασκευή, μια ιδέα, στο μέτρο που η εικόνα του αποτελεί τον αντικατοπτρισμό του ανθρώπου ο οποίος, ανάλογα με τις εποχές και τις κοινωνικοπολιτισμικές συνθήκες, του αποδίδει κάποια ποιοτικά χαρακτηριστικά.
Στο πλαίσιο αυτό, ο συγγραφέας παρουσιάζει με γλαφυρό τρόπο τις μεσαιωνικές κοσμολογίες περί «ζωντανής» φύσης, το μηχανιστικό μοντέλο των Νέων Χρόνων, τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό και τον αμερικανικό υπερβατισμό, αλλά και τη δαρβινική θεώρηση της φύσης ως πεδίου μάχης – αντιλήψεις που δεν συνιστούν απλά προϊόν μιας απεικόνισης της φυσικής «πραγματικότητας» αλλά, κυρίως, κοινωνική κατασκευή.
Μια εμπεριστατωμένη μελέτη που στην ουσία ερμηνεύει το γιατί σήμερα η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σχεδόν μη αναστρέψιμη καταστροφή του πλανήτη, αποτέλεσμα μιας καταχρηστικής επιβολής στη φύση ανά τους αιώνες, βασισμένης σε μια ανθρωποκεντρικής αντίληψης.
Το βιβλίο είναι εμπλουτισμένο με πλήθος παραθεμάτων από την παγκόσμια γραμματεία, ενδιαφέρον εικονογραφικό υλικό και ενημερωμένη βιβλιογραφία και απευθύνεται στους φοιτητές που ασχολούνται με τους τομείς της περιβαλλοντικής πολιτικής, της κοινωνιολογίας, της φιλοσοφίας κ.λπ., σε ερευνητές και επαγγελματίες αντίστοιχων πεδίων, σε μέλη περιβαλλοντικών οργανώσεων, αλλά και στον απλό αναγνώστη με οικολογική συνείδηση.
Και για περισσότερα, παραπέμπουμε και σε μια περίληψη του περιεχομένου του βιβλίου την οποία αντιγράφουμε από την ιστοσελίδα
Στο βιβλίο «Ιδέα της Φύσης» ο συγγραφέας κάνει μια αναδρομή στο παρελθόν, απο τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι σήμερα, εξετάζοντας διαχρονικά την προσπάθεια του ανθρώπου να ερμηνεύσει, να κατανοήσει και να καθορίσει τις σχέσεις του με το περιβάλλον. Οι σχέσεις του αυτές, επηρεασμένες από φυσικούς, θρησκευτικούς, οικονομικούς και λοιπούς παράγοντες εξελίχθηκαν ανά τους αιώνες ως ακολούθως:
-Προϊστορικοί χρόνοι
Το προϊστορικό φίλτρο της σχέσης ανθρώπου-γης ήταν αυτό της «Μεγάλης Μητέρας», από την οποία ο άνθρωπος αντλούσε τα πάντα έτοιμα. Γιαυτό και ο σεβασμός του γιαυτήν, ήταν τότε μεγαλύτερος. Ανάλογη σχέση τηρούν σήμερα οι συλλέκτες-κυνηγοί, φυλές των οποίων ζουν ακόμα απομονωμένες σε ορισμένα δάση .
-Έπος Γιλγαμές (2700 πχ)
Από το έπος αυτό (ένα από τα αρχαιότερα της παγκόσμιας λογοτεχνίας), χαρακτηριστική είναι η διήγηση κατά την οποία ο Γιλγαμές, κατέστρεψε το δάσος των κέδρων και έφτιαξε το μνημείο-πύλη της Ουρούκ, με πρόσχημα να τιμήσει τους θεούς, στην ουσία όμως για να δοξασθεί ο ίδιος και να μείνει αιώνια η μνήμη του. Για να δικαιολογήσει μάλιστα την πράξη του δημιούργησε μια νέα τάξη πραγμάτων (θεοί κάτω κόσμου, το δάσος, το τέρας φύλακας). Μια επιθυμία «τάξης και σκοπού» που δεν υπήρχε όταν ο άνθρωπος θεωρούσε τον εαυτό του ως κομμάτι της φύσης, εμφανίστηκε όμως με τη έλευση της γεωργίας τη Νεολιθική εποχή, οπότε άρχισε ουσιαστικά και η πάλη του ανθρώπου με τη φύση.
-Αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι
Θεωρούσαν τη φύση ιερή. Τα στοιχεία της φύσης εξηγούσαν τη θέληση των θεών (οιωνοί), που κατοικούσαν στη φύση (βουνά, θάλασσα, κάμπους, ποτάμια, κλπ). Οι παραδόσεις (Ορφισμός, Πυθαγορισμός κλπ), τόνιζαν την ενότητα της φύσης-ανθρώπου. Ωστόσο ούτε οι αρχαίοι Έλληνες, ούτε οι Ρωμαίοι είχαν ειδυλλιακές σχέσεις με το περιβάλλον, καθότι έκαναν εκτεταμένες υλοτομήσεις, μαζικές θυσίες ζώων, εξόρυξη αργύρου με καταστροφή εκατομμυρίων δένδρων στην Ιβηρική (Ρωμαίοι) κλπ. Θα μπορούσαμε όμως να θεωρήσουμε τις σχέσεις των λαών αυτών με τη φύση, ως ένα συνδυασμό σεβασμού και χρηστικής εκμετάλλευσης αυτής.
-Μονοθεϊστικές Θρησκείες
Έφεραν μια διαφορετική θεώρηση για το περιβάλλον.
--Κατά το Ισλάμ, ο άνθρωπος ορίσθηκε αντιβασιλέας του θεού επί της γής, ρόλος και δοκιμασία από τα οποία θα εξαρτηθεί η αμοιβή του την ημέρα της κρίσης. Η κυριαρχία στη γή ανήκει στο θεό και παραχωρήθηκε για χρήση στον άνθρωπο. Η χρήση αυτή εκδηλώθηκε από τον άνθρωπο, άλλοτε με προστασία (Μέκκα, Μεδίνα) και άλλοτε με βάναυση μεταχείριση, αλλά με σοβαρές πάντοτε επιπτώσεις, όπως περιγράφεται και στη «δικαστική αγωγή των ζώων εναντίον των ανθρώπων, ενώπιον του βασιλιά Τζίνη».
--Ο Ιουδαϊσμός υιοθετεί την αρχή «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και πληρώσατε την γην και κατακυριεύσατε αυτής», θέτοντας έτσι σε θεολογικό υπόβαθρο την εκμετάλλευση της φύσης. Αλλά ...και... «εργάζεσθαι αυτόν (τον παράδεισο) και φυλάττειν». Γενικά και παρά τις επιμέρους επιφυλάξεις ο Ιουδαϊσμός καθιστά τον άνθρωπο κυρίαρχο των όντων.
--Για το Χριστιανισμό, το καλό και το κακό είναι μέσα στη φύση (σύμφωνα και με τον Πλατωνικό διάλογο Τιμαίος). Ο Χριστιανισμός δέχεται την συνύπαρξη της φυσικής θεολογίας (απόδειξη της ύπαρξης του θεού μέσα από το μεγαλείο της δημιουργίας) και της ιδέας για τη ματαιότητα και τη διαφθορά των υλικών αγαθών του κόσμου (Αυγουστίνος, Αθανάσιος, Χρυσόστομος, Ακινάτης κλπ). Ο άνθρωπος είναι μέρος της φύσης, αλλά ανώτερος αυτής. Ωστόσο η ιδέα ότι κάτι κακό κρύβονταν στη φύση-κτίση, ως αποτέλεσμα της πτώσης (από το παράδεισο), ήταν ευρύτερα αποδεκτό από την εκκλησία, γεγονός που υπήρξε η αιτία να καούν πολλά δάση με διάφορα προσχήματα. Τα δάση γενικά προκαλούν τρόμο, ιδιαίτερα μάλιστα στη διάρκεια του πρώϊμου Μεσαίωνα.
Αν και μέρος της φύσης, ο άνθρωπος είναι ανώτερος και η επέμβασή του βελτιώνει τη φύση (καλλιέργεια, έργα, επεμβάσεις, τροποποιήσεις). Το «ου φονεύσεις» άλλωστε ισχύει μόνο για τους ανθρώπους».
Εξάλλου σύμφωνα με την Αρχή πληρότητας –Αλυσίδα ύπαρξης, όλα τα όντα έχουν φτιαχθεί με μια ιεράρχιση (Θεός, άγγελοι, άνθρωποι, κλπ). Η ιεράρχιση επεκτείνεται και στην κοσμολογία (η γή κέντρο του ουρανίου θόλου).
Το βιβλίο της φύσης, δεν έδειχνε μόνο το μεγαλείο του θεού, αλλά περιείχε και συγκεκριμένες θεϊκές πρακτικές οδηγίες για το ανθρώπινο γένος. (πχ Κοινωνία-λειτουργία της μέλισσας).
-Μέσοι Χρόνοι
Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι, άλλαξαν ριζικά το περιβάλλον σε ορισμένες περιπτώσεις. Η πτώση όμως των αυτοκρατοριών τους, ερήμωσε πολλές πόλεις που τις κατέκτησε και πάλι η οργιώδης βλάστηση. Μετά το τέλος των μετακινήσεων των πληθυσμών όμως και τη μόνιμη εγκατάστασή τους σε συγκεκριμένες περιοχές, η πίεση στη φύση ολοένα και αυξάνεται «ως επιβεβαίωση της ανθρώπινης κυριαρχίας». Εξαίρεση σε αυτή την αντίληψη αποτελεί ο Άγιος Φραγκίσκος (1181-1226), που για τις πεποιθήσεις του περί της «ισότητας όλων των πλασμάτων συμπεριλαμβανομένων και των ανθρώπων», προτάθηκε ως προστάτης-άγιος των οικολόγων.
-Νέοι Χρόνοι
Η παλιά γνώση (φιλοσοφία, μαθηματικά, ιατρική), επανέρχεται στο προσκήνιο τον 11ο αιώνα. Ήρθε η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός. Οι διανοητές ενδιαφέρονται πλέον για την παρούσα και όχι για τη μέλλουσα ζωή. Η γνώση έχει αξία όταν έχει και πρακτική εφαρμογή. Έτσι άνοιξε ο δρόμος για τη σύγχρονη επιστήμη. Η μελέτη της φύσης γίνεται για να μάθουμε για την ίδια τη φύση και όχι για το θεό. Αρχικά η φύση είναι ζωντανή. Μετα η φύση είναι μηχανή-μαθηματικά, που οι αισθήσεις μας δεν φθάνουν να την κατανοήσουν (Κοπέρνικος-Κεπλερ-Γαλιλαίος). Οι νέες αυτές θεωρίες αντιμετώπισαν σκληρή αντίδραση από την εκκλλησία, αλλά η πίστη των ερευνητών στα αποτελέσματα των παρατηρήσεών τους ήταν ακλόνητη. Η κατανόηση της φύσης και του σύμπαντος διεύρυναν τα όρια της ανθρώπινης ηγεμονίας σ’ αυτήν, καθότι η κατανόηση αυτή, εδραίωνε την πεποίθηση ότι η φύση μπορεί να τροποποιηθεί με τις δυνατότητες που έδινε η επιστημονική επανάσταση και που αποτελούσαν απόδειξη της φυσικής ανωτερότητας του ανθρώπου (είδος θεού). Στην Αναγέννηση λοιπόν θα βρούμε τις απαρχές της σημερινής κυρίαρχης ιδέας ότι η φύση υπάρχει για ανθρώπινη χρήση και βελτίωση της ανθρώπινης ύπαρξης (αστικοποίηση, χρήμα, εμπόριο, κοσμική ζωή κλπ). Γιαυτό και η φύση από «οδηγός» γεμάτος «θεϊκούς γρίφους», έγινε αποθήκη πρώτων υλών για τις ανθρώπινες ανάγκες.
-Ρομαντισμός
Μπροστά στη νέα αυτή οικολογική και οικονομική πραγματικότητα, κάνει την εμφάνισή του ο Ρομαντισμός, η αντίδραση δηλαδή στις βασικές παραδοχές του νέου δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού, αλλά και κυρίως στις αρνητικές παρενέργειες πάνω στη φύση, του κυρίαρχου υλιστικού, οικονομικού, ωφελιμιστικού, ορθολογικού πνεύματος. Για τους Ρομαντικούς η φύση ως «ύλη σε κίνηση», δηλαδή η επιστημονική φύση, ήταν κενή από γεύση, ήχο, αίσθηση και γινόταν κατανοητή μόνο ως μάζα, ταχύτητα, θέση, κίνηση, ενώ στην πραγματικότητα η φύση ως ανθρώπινη εμπειρία, ήταν ζωντανή, υποκειμενική, ευμετάβλητη. Ένα πανηγύρι χρωμάτων και ήχων, μια πηγή αισθητικής απόλαυσης και φιλοσοφικής έμπνευσης που πρέπει να αποτελεί τον οδηγό των ανθρώπων. Οι Ρομαντικοί επομένως , δεν αποδέχονται το δυϊσμό του Καρτέσιου (φύση ως μηχανή) και επιχειρούν να επανεισάγουν τον «πολιτισμικό πρωτογονισμό», την ιδέα δηλαδή, ότι η φυσική ζωή, η ζωή στη φύση, είναι ανώτερη από την πολιτισμένη ζωή, όπως άλλωστε είχε υποστηρίξει και ο Ησίοδος τον 7ο πχ αιώνα, κάνοντας διάκριση μεταξύ της δύστυχης «Σιδερένιας» δικής του γενιάς και της πρώτης «Χρυσής» γενιάς των ανθρώπων.
-Η Φύση στην Αμερική
Το μεγαλείο, η ποικιλία και το σφρίγος της φύσης της νέας γής (Αμερικής), θεωρήθηκε κατ΄αρχήν και ως μια επιπλέον απόδειξη του μεγαλείου και της σοφίας του θεού. Αυτή η άγρια φύση όμως, έπρεπε να μετατραπεί σε νέο παράδεισο κατά το «εργάζεσθαι αυτόν και φυλάττειν» της Γένεσης. Έτσι άρχισε η συστηματική υλοτόμηση των δασών με πολλαπλά ωφέλη από τα προϊόντα της υλοτομίας, τη γεωργική γη που δημιουργούσαν, την αγροτική παραγωγή κλπ, αλλά και με πολύ σοβαρές παρενέργειες, όπως η εξόντωση των Ινδιάνων, η απομείωση της χλωρίδας , αλλά και της πανίδας (από τη στέρηση του φυσικού της καταφυγίου και το ανελέητο κυνήγι). Η προκλητική αυτή κατασπατάληση των φυσικών πόρων, προκάλεσε τότε και τις πρώτες συστηματικές διαμαρτυρίες και προέβαλε την ανάγκη για προστασία του περιβάλλοντος, με πρωτοπόρους τους Cooper (Ο τελευταίος των Μοϊκανών), Έμερσον, Θορώ και Μουϊρ, που εξύμνησαν την ομορφιά, το μεγαλείο και το μυστήριο της φύσης, αλλά και της ζωής σε αυτήν.
-Κάρολος Δαρβίνος
Το 1859 ο Δαρβίνος εξέδωσε το έργο του «Περί Καταγωγής των Ειδών μέσω της Φυσικής Επιλογής», με το οποίο εξηγούσε την πρόοδο και εξέλιξη των ειδών, ως αποτέλεσμα του ανταγωνισμού όχι μόνο μεταξύ των ειδών, αλλά και των ατόμων του ίδιου είδους. Ένας ανταγωνισμός που έχει εφαρμογή και στις κοινωνίες των ανθρώπων. Όπου ανταγωνισμός και εξέλιξη σε ανώτερες και καλύτερες κοινωνίες ανθρώπων. Μια θεωρία που ήγειρε έκτοτε πολλούς προβληματισμούς, θεολογικούς, κοινωνικούς, ηθικής κλπ. Η «πρόοδος του πολιτισμού» είναι άραγε ένας ευφημισμός που χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει το δίκαιο του ισχυροτέρου, την επιβολή δηλαδή της ανθρώπινης δύναμης πάνω στη φύση;
-Έθνος και Φύση στο Τρίτο Ράιχ
Για τους Ναζί, η φύση αποτελεί βασικό παράγοντα εθνικής ταυτότητας. Προστατεύοντας το φυσικό σου τοπίο διατηρείς το λαό σου ισχυρό και υγιή. Γιαυτό ταύτισαν το λαό με τη Γερμανική φύση, γεγονός που δικαιολογούσε την εθνοκάθαρση, ώστε να προστατευθεί η φύση, ο πολιτισμός, η γή τους, από οποιαδήποτε ξένη επιρροή και επίδραση που οδηγεί σε εκφυλισμό το Γερμανικό έθνος. Μια αντίληψη που με πρόσχημα το φυσικό περιβάλλον (ζωτικός χώρος), έσυρε την ανθρωπότητα σε παγκόσμιο πόλεμο, με πάνω από εβδομήντα εκατομμύρια νεκρούς.
-Επιστροφή στη Φύση
Το 1962 το βιβλίο «Σιωπηλή Άνοιξη» της Rachel Carson, όπου περιέγραφε πως η εκτεταμένη χρήση ισχυρών εντομοκτόνων και χημικών ουσιών, οδηγεί σε μια φύση όπου, οι φωνές της άνοιξης θα σιωπήσουν, τα ζώα δεν θα μπορούν να αναπαραχθούν, τα πουλιά δεν θα πετούν, τα ποτάμια δεν θα έχουν ζωή.., τάραξε τα νερά και γιγάντωσε την ανησυχία από τη μόλυνση του περιβάλλοντος. Το αποτέλεσμα ήταν να γεννηθεί ένα δυνατό περιβαλλοντικό κίνημα, που ναι μεν δεν κατάφερε την επιστροφή στο παρελθόν, όπου ο άνθρωπος «πατούσε ανάλαφρα πάνω στη γη», επέβαλλε όμως τη «βιώσιμη ανάπτυξη», τον «οικολογικό εκσυγχρονισμό», τα «πράσινα New Deals». Αυτό το κίνημα συνεχίζεται από τις οικολογικές οργανώσεις μέχρι σήμερα, ενώ έχει πολύ μακρύ ακόμα δρόμο στον αγώνα του για τη διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ της αναπόφευκτης πλέον ανάπτυξης και της διατήρησης της φύσης, που δεν θα είναι μεν «βουκολική και ανέγγιχτη», δεν θα είναι όμως και «κατεστραμένη». Θα εξακολουθήσει να είναι «Φύση»...
Συμπερασματικά λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε ότι στη διαδρομή του, από την εμφάνισή του μέχρι σήμερα ο άνθρωπος, κάνει μια συστηματική και διαχρονική προσπάθεια να κυριαρχήσει στο περιβάλλον και να το εκμεταλλευθεί, στα όρια των δυνατοτήτων που σε κάθε εποχή είχε. Σήμερα με την τεχνολογική ανάπτυξη και τα αυξημένα μέσα, η πίεση που ασκείται στο περιβάλλον παγκόσμια, είναι πολύ μεγαλύτερη από κάθε άλλη εποχή. Η σύγχρονη ιδέα της κυριαρχίας του ανθρώπου στη φύση, οι επιλογές και οι επεμβάσεις που γίνονται στο περιβάλλον, έχουν επιπτώσεις που είναι όχι μόνο άμεσα ορατές , αλλά και πολύ βαθειές και ανεπανόρθωτες. Γιαυτό και πρέπει να σταματήσουν..Πριν είναι πολύ αργά...
Παρασκευή 4 Μαρτίου 2011
Συνάντηση Απριλίου
Η επόμενη συνάντηση της λέσχης θα γίνει την Πέμπτη 7 Απριλίου στις 20.30 στο πατάρι της Ολυμπιάδας. Θα διαβάσουμε το βιβλίο "Η ιδέα της φύσης", του Ιωσήφ Μποντετζάγια, από τις εκδόσεις Κριτική.
"Οικολογική νοημοσύνη": σύνοψη της συζήτησης
Το βιβλίο του Γκόλντμαν πυροδότησε αρκετές συζητήσεις στη λέσχη μας την Πέμπτη 3 Μαρτίου. Γενικώς επικράτησαν τα αρνητικά σχόλια:
α) δεν έχει δομή ενιαίου και διεξοδικού δοκιμίου, αλλά μάλλον μοιάζει με συρραφή πολλών μικρών δημοσιογραφικών πληροφοριακών άρθρων, πανομοιότυπων και στη διάταξη και στο θέμα, τα οποία έχουν εμπλουτιστεί με ακόμα περισσότερες πληροφορίες και μικρο-αφηγήσεις περιστατικών ώστε να κατασκευάσουν βιβλίο – χωρίς τελικά να καταλήγει σε μια συνολική πρόταση, ή έστω ερώτηση, σχετικά με όλες αυτές τις πληροφορίες που υποτίθεται περιγράφουν την «οικολογικότητα» κάθε αγαθού, και χωρίς να μας λέει, πώς μπορούμε να αξιολογούμε και να χρησιμοποιούμε, έστω ως καταναλωτές, αυτά τα στοιχεία στην καθημερινή μας πρακτική.
β) τα κεφάλαιά του φαίνεται να «λένε τα ίδια και τα ίδια»: δεν υπάρχει κάποια ιστορία ή κάποια θεωρία που να αναπτύσσεται και να κρατά το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Το βασικό του θέμα, που εμφανίζεται σε όλα τα κεφάλαια με την ίδια βαρύτητα, είναι η ριζική διαφάνεια κατά τον κύκλο ζωής ενός προϊόντος, δηλαδή το πώς ο τελικός καταναλωτής μπορεί να γνωρίζει την πορεία παραγωγής ενός αγαθού που αγοράζει και πόσο «πράσινος» ή οικολογικά ευαισθητοποιημένος είναι ο κάθε κρίκος στην αλυσίδα παραγωγής του.
γ) αν και το βιβλίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί πολιτικό, αφού προτείνει συγκεκριμένες δράσεις σε αντικατάσταση άλλων επιβλαβών για το περιβάλλον της γης δράσεων, τόσο σε επίπεδο βιομηχανίας όσο και σε επίπεδο κάθε ατόμου ξεχωριστά, ωστόσο δεν αναπτύσσεται η πολιτική διάσταση του φαινομένου της παραγωγής, της αγοράς και της χρήσης των «πράσινων» ή «μη πράσινων» προϊόντων, ούτε η ηθική διάστασή του, από την άποψη των «ευθυνών» για το συγκεκριμένο τρόπο βιομηχανικής παραγωγής – φαίνεται μάλλον να χαϊδεύει αυτιά, παρά να κινητοποιεί μυαλά (μια που μιλά και για νοημοσύνη…). Αντιθέτως, παραμένει ως το τέλος υπέρμαχο της παραγωγικής αυτής διαδικασίας που έχει δημιουργήσει το πρόβλημα, απλώς προτείνοντας κάποιους τρόπους που θα μπορούσαν να κάνουν αυτή την παραγωγή κατ’ ελάχιστον λιγότερο επιβλαβή για το περιβάλλον – με «καλύτερο» και περισσότερο κέρδος, τελικά, για τις βιομηχανίες που θα «πρασινίσουν».
δ) το ίδιο το θέμα της κατανάλωσης, ως βασικό σύμπτωμα μιας παθολογίας της αγοραίας κοινωνίας, όπου δεν υπάρχουν πια πολίτες αλλά απλώς καταναλωτές, το οποίο είναι βασικό στις θεωρητικές θέσεις μιας οικολογικής προσέγγισης, δεν θίγεται, τουλάχιστον όχι όπως θα απαιτούσε μια οικολογική άποψη: ούτε το γιατί και πώς οι βιομηχανίες, με σκοπό το κέρδος, υπερ-κατεργάζονται και παραποιούν τις πρώτες ύλες της φύσης για να «προσφέρουν» «βελτιωμένα», υποτίθεται, προϊόντα, ούτε γιατί και πώς έχει επικρατήσει η υπερ-κατανάλωση προϊόντων, αντί της χρήσης αγαθών με σκοπό την ανθρώπινη επιβίωση, ούτε ποια θα έπρεπε να είναι η στάση ενός ευαισθητοποιημένου πολίτη στο νοσηρό πλαίσιο μιας τέτοιας κοινωνικής οργάνωσης.
Παράλληλα με τη συζήτηση για το θέμα του βιβλίου αρχίσαμε και μια μικρή κουβέντα περί επιστημολογίας και για το πώς οι επιστήμες (είτε αγαθές και «ενάρετες» είτε καθοδηγούμενες από ποικίλα συμφέροντα) μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως τεκμήριο επιχειρηματολογίας – για οποιεσδήποτε απόψεις. Σίγουρα θα επανέλθουμε σ’ αυτή την κουβέντα και σε επόμενες συναντήσεις.
Το θετικό που βρήκαμε στο βιβλίο είναι ότι θέτει το θέμα «πώς ξέρω πώς έχει κατασκευαστεί αυτό το πράγμα που αγοράζω» και προτείνει αρκετά sites αξιολόγησης (κυρίως βέβαια προϊόντων που κατασκευάζονται στη χώρα προέλευσης του συγγραφέα), και με αυτό τον τρόπο θα μπορούσε να λειτουργήσει ως εισαγωγή στο ίδιο το ζήτημα, ή καλύτερα, το πρόβλημα της κατανάλωσης. Όσο για τη λύση του? Αγγίξαμε, με τις ερωτήσεις μας, το ζήτημα των (πολιτικών και ηθικών, κατά βάση) κριτηρίων, και οπωσδήποτε των θεωρητικών και των πρακτικών εργαλείων, που θα μπορούσαμε να εφαρμόσουμε για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα. Αγγίξαμε, επίσης, και τις δύο βασικές κατευθύνσεις των πιθανών λύσεων: είτε τα γκρεμίζουμε όλα και τα ξαναφτιάχνουμε από την αρχή είτε ή κάνουμε μικρά βήματα βελτίωσης σε ατομικό – τοπικό επίπεδο. Ανάμεσα στους δύο αυτούς δρόμους υπάρχουν πολλές επιλογές – το ξεκαθάρισμά τους, τη συνειδητοποίησή τους, και ίσως και την υιοθέτηση κάποιων από αυτές, ελπίζουμε να προσεγγίσουμε μέσα από τη λέσχη μας.
(η σύνοψη της συζήτησης από την Κατερίνα Χρυσανθοπούλου)
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)